Tężec

Rezerwuarem laseczki tężca jest przewód pokarmowy zwierząt (głównie koni, bydła). Z odchodami bakterie są wydalane do środowiska, mogą przetrwać w ziemi przez wiele lat (nie są wrażliwe na czynniki zewnętrzne). Do zakażenia dochodzi poprzez zanieczyszczenie zranionej skóry zakażoną ziemią zawierającą formy przetrwalnikowe laseczki tężca. Najczęściej dochodzi do tego podczas zranienia przy pracy z ziemią nawożoną naturalnie, ze zwierzętami gospodarskimi oraz z narzędziami zanieczyszczonymi ziemią. W ranie w warunkach beztlenowych następuje miejscowy wzrost bakterii i wytwarzanie neurotoksyny.

Okres wylęgania choroby to zazwyczaj od 3 do 21 dni, czasami jednak może trwać do kilku miesięcy. Im krótszy okres wylęgania, tym cięższy przebieg choroby i gorsze rokowanie. Chory nie zakaża innych osób z otoczenia.

Pierwszymi objawami tężca są niepokój, ogólne pogorszenie samopoczucia, bóle głowy, nadmierne poty, wzmożone napięcie mięśni, ból i parestezje w okolicy rany. Następnie dochodzi do zaburzeń połykania oraz narastającego napięcia mięśni żwaczy ”szczękościsk”, mięśnia okrężnego ust „uśmiech sardoniczny”, mięśni brzucha- wygięcia tułowia w łuk w stronę grzbietową z przygięciem kończyn górnych i wyprostowaniem dolnych „opisthotonus”, napadowych silnych skurczów mięśni tułowia i kończyn (mogących powodować złamania kości) prowokowanych przez bodźce zewnętrzne jak hałas, światło, dotyk. W przypadku skurczu mięśni oddechowych (przepony) może dojść do zatrzymania oddychania. Dolegliwościom tym często towarzyszą również zaburzenia ze strony układu współczulnego.

W postawieniu diagnozy decyduje wywiad i obraz kliniczny. Badania serologiczne i bakteriologiczne są nieprzydatne. W rozpoznaniu należy uwzględnić wykluczenie innych chorób dających podobny przebieg.

Chorzy wymagają leczenia szpitalnego, w większości przypadków szczególnego nadzoru i podtrzymywania podstawowych funkcji życiowych w oddziałach intensywnej terapii.

Niezbędne jest jak najszybsze podanie antytoksyny tężcowej, która neutralizuje toksynę tężcową. W leczeniu stosujemy również m.in. odpowiednią antybiotykoterapię (metronidazol), leki zwiotczające mięśnie i przeciwbólowe, opracowanie chirurgiczne ran (usunięcie martwych tkanek), uzupełnianie płynów, żywienie dojelitowe i mechaniczną wentylację. W ciężkich postaciach 6 na 10 przypadków niestety kończy się śmiercią.

Na świecie w krajach rozwijających się dużym problemem obarczonym bardzo dużą śmiertelnością (90%) jest postać uogólniona tężca u noworodków (najczęściej w sytuacjach, gdy matka nie była uodporniona, nie przekazała dziecku swoistych przeciwciał, a do zarażenia dziecka dochodzi najczęściej poprzez zakażenie kikuta pępowiny).

W prewencji choroby najważniejszą rolę odgrywają szczepienia ochronne. W Polsce obowiązkowe szczepienia ochronne przeciwko tężcowi są realizowane do 19 r.ż. U osób właściwie zaszczepionych w dzieciństwie zaleca się podawanie pojedynczej dawki przypominającą co 10 lat. Osoby nieszczepione, z niepełną historią szczepień powinny otrzymać szczepienia podstawowe w schemacie trzydawkowym.

W profilaktyce poekspozycyjnej (po zranieniu) oprócz szczepień ochronnych, w pewnych sytuacjach, gdy ryzyko zachorowania na tężec jest duże, wskazane jest również podanie swoistej antytoksyny.